SANTA MARIA

Maria Igreja nia Inan

Introdusaun: Ninia diferénsia (Maria, Maria, no Maria)

Dala-barak ita rona, katak iha asuntu tolu be diferente liu entre ita sarani Katólika ho ita-nia maun-alin sira Kristaun non-Katólika, ne’e mak hanorin kona-ba Maria, Maria, no Maria. Loos duni katak ida ne’e nu’udar realidade be ironia tebes, tanba tenke loos duni katak Inan Maria bele halo ita uniaun nu’udar maun-alin ida de’it. Tanba sá? Tanba liuhosi grasa Baptizmu be ida de’it (haree Éfesu 4:5) ita sai Aman Maromak nia oan sira iha Kristu (haree Éfesu 1:4-5), no tanba ne’e, sekuandu Inan Maria nu’udar Kristu nia Inan, mak nia (Maria) mós ita hotu nia Inan. Loos duni katak, Maria mak Igreja nia Inan, Inan espirituál ba ema hotu be fiar.

1.      Baze respeitu sarani Katólika: Maria mak Maromak nia Inan no Eva foun

Baze prinsipál respeitu sarani Katólika ba Inan Maria mak, tanba Nai mak uluk liu hili nia (Maria) nu’udar Maromak nia Inan; razaun katak Kristu be nia (Maria) ko’us no tur-ahi ne’e Maromak. Tanba ne’e, iha Sagrada Eskritura, Maria hanaran nu’uda Maromak nia Inan (haree Lukas 1:43, 35; Galasia 4:4). Kuandu ita reflete oinsá Nai nia anju komprimenta Inan Maria iha tempu nia fó mensajen di’ak (ksolok), ita rasik sei haree oinsá Aman Maromak rasik haruka ninia anju ba Maria hodi respeita nia (Maria) ho hateten, “Ave, grasa barak liu” (Lukas 1:28). Liafuan orijen tuir Vulgate mak kecharitomene, be di’ak liu no loos atu tradus nu’udar “Ave, ita-boot be nakonu ho grasa”. Komprimenta hanesan ne’e la-hatudu ba figura sé de’it iha Sagrada Eskritura nia laran. No liafuan “grasa barak liu” ne’e sai baze ida be haree husi Aman Igreja nian atu dehan katak hahú nia (Maria) moris iha nia inan nia knotak, Maria hetan ona Maromak nia grasa be barak liu. Tanba kna’ar be nia (Maria) sei lori nu’udar Maromak nia Inan, tanba ne’e Maria sai livre hosi sala orijen.

Tuir mai, tanba Maria mak Inan be haharis Kristu moris nia hún (João 14:6), be fó moris ba mundu (João 6:33), tan ne’e Inan Maria mós indireitamente hola parte iha fó moris ba mundu (Lumen Gentium [LG], 53). Hodi ida ne’e, Maria halo perfeitu sentidu hosi liafuan ‘Eva’ be signifika inan hosi buat hotu be moris “mother of the living”. Maria nu’udar Eva be foun, ne’ebé liuhosi nia (Eva foun) moris, moris nia hún be fó moris rohan-laek. Tan ne’e, papel Maria nu’udar Eva foun fortifika papel Kristu nu’udar Adaun be foun (haree Roma 5:12-21). Apóstolu Paulo halo komparasaun entre Adaun no Kristu, iha momentu hateten katak husi ema ida nian desobediénsia (Adaun), ema hotu monu ona ba mundu nia nakukun (sala); no tanba nia ho obediénsia ema ida nian (Kristu), ema hotu hetan moris rohan-laek. Hola prinsípiu be hanesan, Santu Ireneu (180) halo kompara entre Eva ho Maria nu’udar Eva foun, “hakesik ho desobediénsia Eva hakore filafali husi Maria nia obediénsia. Tanba ne’e, saida mak hakesi husi deskonfiansa (la-fiar) hasai ka hakore filafali husi Maria nia fiar” (St. Ireneu, Against Heresies, 189 AD, 3:22:24). Hakesi ho desobediénsia iha ne’e, nia sentidu mak kadeia sala nian be hakesi ema tanba ninia desobediénsia ba Maromak. Tenke rekoñese katak, maski Adaun mós sala, maibé sala ne’e halo depoizde Eva ne’ebé uluk-nanain monu ba sala desobediénsia ba Maromak. Tanba ne’e, iha tempu atu kasu ka hamoos sala, “ninia ai-moruk” mak kondisaun be kontra, ne’e mak hahú hosi obediénsia Inan Maria, Eva foun, ba Maromak nia hakarak (Lukas 1:38); tanba ne’e Kristu sai nu’udar Adaun be foun bele mai iha mundu ho Ninia obediénsia ba Aman Maromak nia hakarak (haree Ebreu 10:5-7). Tanba hodi Maria nia obediésia ida ne’e, Nai Jezús halo An ba Mane iha nia (Maria) knotak no moris hosi nia (Maria); tanba ne’e, Maria serve atu bolu nu’udar Maromak nia Inan. Hodi hahoris Kristu, Maria mós bele bolu nu’udar Igreja nia Inan, tanba Kristu nu’udar Ulun nafatin eziste iha uniaun ho Igreja ne’ebé mak nu’udar Nia membru sira be hetan moris iha Nia. Tanba ne’e, Aman Igreja sira la-dúvida atu hateten katak Maria mak: “Sira-nia Inan be moris” no kompara ho Eva, hodi dehan “mate liuhosi Eva, moris liuhosi Maria.” No ida ne’e mak hanorin filafali iha Konsíliu Vatikanu II iha momentu dezenvolve no esplika relasaun entre Maria ho Igreja (LG, 56).

Presiza ita hatene iha ne’e katak, Aman Igreja sira la-halo signifikasaun figura ruma iha Sagrada Eskritura ho sentidu ida de’it, maibé ho sentidu be barak ne’ebé hariku sentidu tomak be hakarak atu hato’o. Tanba ne’e, la-sai problema katak Maria ne’ebé mak Kristu nia Inan, no tuir mai hanaran Eva foun, be iha kontestu Adaun foun, ne’e mak ninia (Maria) espouzu. Figura sira ne’e hotu atu esplika sentidu uniaun entre Kristu no Igreja be nu’udar Ninia kaben, iha ne’ebé Maria sai Ninia membru be di’ak liu, tanba nia (Maria) ida be uluk Maromak fihir atu ko’us Jezús, Maromak Oan.

2.      Tanba Maria mak ‘Maromak nia Inan’ no ‘Eva foun’, nia nunka haketak hosi Kristu no Igreja

Iha momentu Adaun no Eva monu, Maromak halo ona planu sei haruka Salvadór be sei moris hosi jerasaun ‘feto’ka ‘the woman’ (Jénezis 3:15). Tuir Aman sira Igreja katak, liafuan “feto” be signifika iha ne’e la’ós Eva, maibé Eva foun (the New Eve). Asuntu ne’e sai ona dogma Igreja nian iha sékulu 2 husi Santu Justiniano Martir, Santu Ireneu no Tertuliano, ne’ebé tuir mai kontinua husi Santu Agustinho (Willis, 2002).

The woman signifika feto boot, ne’ebé refere ba Maria Eva foun. “Ha’u sei halo inimigu entre ó (ular) no feto (Eva foun), entre ó-nia jerasaun no ninia jerasaun; ninia jerasaun sei harahun ó-nia ulun, no ó sei tenta atu harahun ninia ain” (Jénezis 3:15). Ekspresaun ‘feto’ iha ne’e sei kontinua repete iha versíkulu sira Testamentu Foun (TF), ezemplu iha milagre ba dala-uluk iha Kanãa, iha ne’ebé Jezús hateten “O Woman, what have you to do with me? My hour has not yet come” (João 2:4), no iha Jezús nia kruz ain okos, bainhira Jezús entrega Inan Maria ba João Ninia disípulu be Nia hadomi liu hodi hateten “Woman, behold, your son!” no tuir mai Nia hateten ba João, “Behold, your mother!” (João 19:26), no iha livru Apokalipse ba Apóstolu João ne’ebé haree katak “Then God’s temple in heaven was opened, and the ark of his covenant was seen within his temple…. And a great portent appeared in heaven, a woman clothed with the sun, with the moon under her feet, and on her head a crown of twelve stars…. (Apokalipse 12:1). Iha oportunidade tolu ne’e, Maromak nia liafuan hakarak hatudu katak Maria mak “feto” ne’ebé profesia sai husi Maromak iha tempu hahú mundu ne’e, ne’ebé sei eziste iha ambiente inimizade ho diabu no ninia jerasaun sei halakon diabu (haree Jénezis 3:15). Feto ne’ebé ko’alia iha ne’e mak Maria, bazeia ba liafuan inimizade ne’e. Liafuan ne’e iha ninia sentidu katak buat ida be kontra totál. Ne’e signifika katak la-loos sekuandu ita fó definisaun katak feto ne’e mak Eva. Ita hatene katak Eva no ular (diabu) loos duni la-iha kontra be totál, tanba Eva halo ona sala. Sekuandu ita hateten katak feto ne’e mak Eva no nia tenke kontra hasoru ular, ne’e hatudu loos katak Eva la’ós ida be kontra ular, tanba depoizde halo sala, Eva la-iha ona kbi’it atu kontra diabu.

Filafali ba kontestu ‘Feto’ iha ne’e, sei bele sai ida be kontra totál diabu. Tanba, feto ne’e prepara ona husi Maromak ne’ebé la-iha sala. Ida ne’e la’o tuir profesia ne’ebé profeta Isaías hato’o “tanba ne’e, Nai mak sei haraik ba ó sinál ida ne’ebé lo-loos, feto raan ida (Virgin) sei ko’us no sei tur-ahi Oan Mane ida, no nia sei hanaran Oan ne’e Imanuel” (Isaías 7:14). No liafuan ida sai loos no iha razaun katak Oan Mane ne’e mak Kristu be hanaran Imanuel (haree Mateus 1:23). Ho ida ne’e, feto ne’e mak Inan Maria. Komprensaun iha leten no hakerek sira hosi Aman Igreja nian hanorin katak “feto” ne’ebé temi iha Jénezis 3:15, loos duni refere ba Inan Maria.

Iha ne’e mak, hatudu figura be naksubar iha livru Testamentu Tuan (TT), no tuir mai realiza iha TF. Hanesan mós ho Kristu no Nia obediénsia nu’udar Adaun foun harahun sala nia forsa hosi Adaun, Maria ho ninia obediénsia harahun sala nia forsa hosi Eva. Hodi Maria nia obediénsia, Kristu halo An ba Mane iha nia isin. ‘Fiat’ hosi Maria, sai inísiu forma Kristu nia Isin hosi forsa Espíritu Santu iha nia knotak; no Nia foti ka hola saida de’it ba ninia moris isin fizikamente hosi Maria nia isin. Tuir mai, Igreja ne’ebé sai nu’udar Kristu nia Isin-lolon, ne’ebé forma husi Jezús hosi raan no bee ne’ebé sai hosi Nia sorin, hanesan ho forma Eva hosi ruin sorin Adaun nian. Hodi ida ne’e, hatudu katak la-bele atu haketak relasaun entre Jezús, Maria no Igreja. Maski Kristu moris hosi Maria fizikamente, maibé la-halo Maria sai ida ne’ebé prinsipál liu duké Kristu; tanba ida be sai Ulun Isin-lolon (sarani sira) mak Kristu (Kolose 1:18; Éfesu 5:23). Hodi ida ne’e Maria mós nu’udar membru Ninia Isin-lolon, ne’e mak Ninia Igreja. Maski nune’e, Maria mak membru be di’ak liu, tanba ho Maria nia obediénsia ne’ebé uluk liu membru Igreja sira seluk; no tanba hodi Maria ninia obediénsia ne’e, Maromak nia planu sai realidade.

Uniaun entre Kristu, Inan Maria no Igreja, halo Inan Maria la-haketak hosi Kristu no hosi Igreja; tanba ne’e nia (Maria) la’ós de’it sai Maromak nia Inan, maibé mós Inan Igreja nian, ne’e mak Inan ba ema fiar nain sira. Iha razaun rua tanba sá nune’e. Primeiru, mak tanba Inan Maria hatuur iha fatin be uluk liu iha viajen fiar; no Segundu, mak tanba molok Jezús mate, Nai Jezús rasik entrega Inan Maria ba ita, ninia disípulu sira be Nia hadomi liu.

3.      Hodi ninia (Maria) uniaun ho Kristu, Inan Maria sai ida be la’o uluk liu iha viajen fiar nian

Nu’udar inan be ko’us, tuur-ahi (hahoris) no haboot Jezús, Inan Maria prezente óptimu iha Jezús nia moris iha mundu ne’e. Iha kada eventu nia moris, obediénsia fiar Maria nian nafatin ezamina no halo perfeitu liután husi Nai. Durante Kristu moris iha nia knotak, iha tempu Jezús moris mai iha mundu ne’e no iha fatin be ki’ak liu, iha tempu evakua ba rai Eziptu, iha tempu Jezús lakon no hetan fali depoizde loron tolu iha Maromak nia templu; iha tempu Jezús nia moris nu’udar labarik to’o boot, Maria nafatin moris hamutuk ho Nai Jezús iha uma ida, iha simplisidade nu’udar família badae-ai nian. Iha momentu Jezús primeira vez halo milagre iha festa kazamentu iha rai Kanãa, Nai feto mós iha ne’ebá; nune’e mós iha momentu Jezús hanorin ema barak. Maski Sagrada Eskritura la-hakerek detallamente kona-ba Inan Maria, maibé ita hatene katak Inan Maria nafatin prezente iha momentu sira importante ne’ebé determina Nai Jezús nia moris iha mundu ne’e.

Inan Maria nia akompañamentu to’o pontu kulminante iha Jezús nia sorin, mak to’o iha foho Gólgota, iha momentu ne’ebé kuaze Nai nia disípulu sira hotu dook hosi Nia. Maria nafatin forte hamrik iha Kristu nia ai-kruz okos, no hola parte atu oferese Nia iha Aman Maromak nia oin. Maria haree rasik nia Oan Mane Jezús Kristu nia sofrementu ne’ebé liu hotu sakrifísiu oferta hotu, atu kasu ema hotu nia sala. Iha Nia kruz ain okos, Maria haree rasik saida mak sentidu sakrifika totalmente hanesan saida mak anju Gabriel iha momentu fó mensajen di’ak, “Nia sei sai boot … Nai Maromak sei haraik ba Nia David nia tronu, Nia aman, no Ninia reinu sei la-remata” (Lukas 1:22-23). Realidade katak, iha Inan Maria nia matan, buat be haree mak sofrimentu ninia Oan Mane ne’ebé la-bele atu figuriza, “Nia hetan lia-aat no ema barak hases-an hosi Nia, Nia nu’udar ema ida ne’ebé nakonu ho sofrementu ….ema halo aat liu Nia, tanba ne’e to’o ema taka sira oin ba Nia … (haree Isaías 53:3-5). Inan Maria hatudu ninia obediénsia fiar nian be boot liu iha kruz-ain okos, iha Maromak nia oin! “Nia (Maria) totalmente oferese nia-an ba Nai inkondisionalmente, aprezenta ninia komprensaun no hakarak tomak ba Nai be “impenetráveis os seus caminhos” (Roma 11:33)… Ida ne’e posibel nu’udar ida be hanaran ‘hamamuk-an be kle’an liu’ ne’ebé akontese ona iha istória ema nia (Papa João Paulo II, Redemptoris Mater [RM], 18).

Inan sira be esperiénsia ona nia oan mate iha nia liman rasik, sei komprende liu sentiment Inan Maria. Liu-liu kona-ba asuntu ne’e, Jezús mate ho dalan ne’ebé brutál liu be sona Inan Maria nia fuan: Jezús hetan torturada to’o mate, no ba Nia hetan defamasaun ba buat aat hotu, maski lo-loos Nia la-sala. Iha Jezús nia kruz-ain okos kompri profesia sira ne’ebé profeta Simeão hato’o ba Maria, “no surik ida sei sona ó-nia klamar rasik…” (Lukas 2:35). Iha kruz-ain okos ne’e, Inan Maria hatudu ninia uniaun ho Kristu, liuhosi hamrik metin iha fiar be hanesan bainhira nia simu mensajen ksolok, “Eis a serva do Senhor, faça-se em mim Segundo a tua palavra” (Lukas 1:38) ne’ebé signifika ‘aseitasaun ba Nai nia konvite, hodi hatudu ninia haraik-an nu’udar atan, atu halo tuir Aman Maromak nia hakarak.

Mai ita observa ka reflete iha ita-nia an rasik, oinsá kona-ba ita-nia fiar, hanesan Inan Maria hatudu ona mai ita? Iha tempu ne’ebé ita hasoru problema oin-oin, no haree ba hanesan ‘buat nakukun’ ne’ebé eziste iha ita-nia oin, bele ita nafatin hamrik metin iha fiar ba Maromak? Loos ne’e, ita presiza aprende hosi Inan Maria atu nafatin bele hateten ka dehan sai ba Maromak, ‘akontese bá Ita-Boot nia hakarak,” hodi fó an tomak be nakonu; tanba ita fiar katak Maromak nia planu boot liu hosi ita-nia planu (haree Isaías 55:8-9).

Tanba ne’e, hodi asuntu ne’e realiza mós iha Inan Maria nia-an rasik, katak tanba ninia obediénsia no fiar, no ninia fidelidade ba Maromak, Maria mós haree rezultadu servisu obra Maromak nian tuir mai ‘Kristu moris hias hosi mate’ (Mateus 28:1-10; Markus 16:1-8; Lukas 24:1-12; João 20:1-10), transifigura Nia-An no hatudu Nia-An katak Nia moris hias duni (Markus 16:9-18; Lukas 24:13-49; João 20:11-29, 21:1-19, Apóstolu sira-nia hahalok 1:3), no ikus mai, Kristu sa’e ba lalehan nakonu ho glória (haree Lukas 24:50-52; Apóstolu sira-nia hahalok 1:9-11). Tuir mai, Inan Maria partisipa mós hodi halibur hamutuk ho Apóstulu sira atu sai ida de’it iha klamar no fuan hodi hein Espíritu Santu (haree Apóstolu sira-nia hahalok 1:13-14), no iha momentu promesa ne’e sai realidade (Apóstolu sira-nia hahalok 2:1-4). Inan Maria prezente iha  loron Pentekosta, ne’e mak iha momentu ne’ebé Igreja moris, be ho sinál Espíritu Santu nia mai nu’udar promesa Kristu nian ba Apóstulu sira. Espíritu Santu ne’e mak hatudu milagre hodi hamosu mudansa iha disípulu sira sai ema foun iha Kristu. Sira be uluk ne’e ta’uk sai brani; uluk be dúvida iha fiar sai metin iha fiar.

Iha misaun ne’e nia laran, Maromak forma Kristu nia disípulu sira atu sai fiar nain loos, Maria nafatin sai ezemplu fiar nian, tanba nia nafatin fiel no dezenvolve iha nia komprensaun kona-ba planu Maromak nia to’o tempu ikus. Hodi Kristu nia servisu, no tanba ninia uniaun be perfeitu ho Kristu atu kontra diabu to’o nia moris ikus, tanba ne’e Maria hetan rezultadu ikus hosi vitória be totál ba sala no mate, ne’ebé nafatin temi iha surat sira Apóstolu Paulo nian (haree iha Roma 5:1-6; 1Korintu 15:21-26, 54-57). Tanba ne’e, nu’udar Kristu nia moris hias be ho glória sai evidénsia ka testemuña vitória ne’e, tan ne’e, ostilidade (inimizade) Kristu [iha uniaun ho Inan Maria] hasoru diabu to’o ona iha finalidade hodi fó glória mós ba Maria Ninia Inan iha nia (Maria) isin ne’ebé moris hias, hanesan Kristu nia Isin be moris hias. Hodi ida ne’e, Inan Maria…nu’udar apoiante Salvasaun be to’o ona iha vitória hodi harahun sala nia ukun no ninia konsekuénsia tomak, ikus mai hetan mós kulminante be aas liu hosi onra be nia (Maria) simu, katak nia hetan liberdade hosi estragu ba nia (Maria) isin iha rate no hanesan nia Oan Mane, ne’ebé halakon ona mate nia kbi’it, nia (Maria) bele hasa’e ba lalehan ho glória ba nia isin no klamar tomak, nu’udar Liurai Feto, nia tuur iha glória sorin loos nia Oan Mane, Liurai ba tempu hotu nia nain (1Timóteo 1:17) (haree mós iha Papa Pio XII, Munificentissimus Deus, 40 # 44).

Iha uniaun ho Kristu mós, Inan Maria la-tuur metin iha lalehan, maibé nafatin apoiu Kristu be nafatin kontinua hala’o Ninia obra salvasaun iha mundu ne’e, ho ninia orasaun intersesaun sira (LG, 62). Influénsia Inan Maria iha obra salvasaun ne’e loos duni akontese la’ós kbi’it hosi nia rasik, maibé tanba Maromak nia hakarak no Maromak nia laran-di’ak. Papel mediasaun Inan Maria ne’e la-konkorente mediasaun Kristu nian no la-halakon Kristu, maibé apoia Kristu. Konsíliu Vatikanu II formuliza ne’e ho furak, ne’e mak tuir mai ne’e:

Ita-nia mediasaun ida de’it, tuir Apóstolu nia liafuan: “Tanba Maromak ne’e ida, no ida mós mediasaun entre Maromak no ema, ne’e mak ema Kristu Jezús, ne’ebé oferese ona Nia-An nu’udar Redentór ba ema hotu” (1Timóteo 2:5-6). Iha mós papel maternidade inan Maria ba ema tomak maski uituan mós maibé la-menus ka indefinidu ba mediasaun Kristu be ida ne’e, maibé justamente hatudu ninia forsa ka kbi’it. Tanba influénsia hotu Santa Virjen be salva ema la-mai hosi obrigatóriu objetivu ida, maibé mai hosi providénsia Devina. Influénsia ne’e suli hosi Kristu nia grasa be barak liu, restu iha Ninia mediasaun, iha ne’ebé depende hosi no ba nia, no salva ninia forsa hotu hosi nia. Influénsia ne’e la-impede uniaun direitamente fiar-nain sira ho Kristu, maibé justamente apoia nia. (LG, 60)

Tanba la-iha ema ida be bele aliñadu ho Palavra be sai ema no ita-nia Redentór. Maibé hanesan ho saserdotál Kristu nian diferentemente hola komprensaun tomak husi amu-lulik sira nune’e mós fiar nain sira, no hanesan Maromak nia laran-di’ak be ida haroman realmente ba Ninia kriasaun tomak ho dalan be diferente, hanesan nune’e mós úniku mediasaun Redontór la-halakon, maibé hamoris iha sira forma oin-oin kooperasaun be mai hosi rekursu be úniku. Iha mós igreja la-dúvida rekoñese, katak Maria hola ninia papel be iha Kristu nia okos, henesan ne’e. Igreja la-para esperiénsia ne’e, no hato’o ba ema fiar nain sira, atu nune’e sira sustentadu husi Inan nia protesaun ne’ebé kesi metin hodi halo uniaun an iha Mediadór no Redentór. (LG. 62)

Sekuandu Nai hateten ona katak, “orasaun hosi ema be loos ninia kbi’it boot liu” (haree iha Tiago 5:16), loos katak forsa orasaun Inan Maria boot liu, ne’ebé haloos hosi Kristu, no liu fali ida ne’e, tanba nia (Maria) Kristu nia inan rasik ne’ebé konsagra tiha ona husi Maromak? Tanba ida ne’e mak, Igreja Katólika hato’o ba ita fiar nain atu husu apoia orasaun Inan Maria, tanba asuntu ne’e di’ak atu hamoris ita-nia fiar, no sai metin liután uniaun ita ho Kristu.

Tanba ne’e, de facto katak Maria tama ona iha planu Salvasaun Maromak nian, iha tempu hahú. Iha momentu Adaun no Eva monu, ezisténsia Maria no Kristu nia Oan Mane profesia tiha ona husi Aman Maromak; no ida ne’e sai realidade, iha momentu Maria simu anúnsiasaun ksolok hosi anju. Tuir mai, Inan Maria nafatin prezente no uniaun ho Kristu durante Nia moris iha mundu ida ne’e, momentu terus, mate, moris hias to’o sa’e ba lalehan. Husi ninia (Maria) fidelidade fiar to’o ikus, Maromak hasa’e Maria ba lalehan, ho nia isin no klamar tomak, no simu koroa moris nian be Nai promete ba sira be fiar no hadomi Nia (haree Apokalipse 2:10; Tiago 1:12). Tanba ne’e hanorin kona-ba Maria hasa’e ba lalehan no hetan koroa iha lalehan, la-somente nu’udar omenajen ba Inan Maria de’it, maibé nu’udar hanorin ka dogma kona-ba ekspetativa ba realizasaun promesa Kristu nian ba ema tomak be fiar ba Nia, iha ne’ebé Maria hola ona fatin primeiru, tanba nia (Maria) hatudu uluk liu ona ezemplu ninia fiar be perfeitu iha Maromak nia oin.

Santo Ambrosio hanorin katak Inan Maria mak ezemplu Igreja iha asuntu fiar, karidade no uniaun be perfeitu ho Kristu (LG, 63). Iha mistériu Igreja, Inan Maria hanaran nu’udar virjen no Inan, no asuntu rua ne’e mós presiza Igreja imita tuir. Virjinidade no santidade Maria motiva Igreja atu nafatin kaer metin iha fiar be moos, ne’ebé la-hetan influénsia husi hanorin ‘ular idiozu’ ka diabu be bele hatudu iha dalan oin-oin. Tuir mai, Maria nia ezemplu nu’udar inan, mós presiza motiva Igreja atu imita ninia hahalok karidade liuhosi fó-an atu realiza Maromak nia planu, ne’e mak atu hahoris Kristu iha fiar nain sira fuan. Ezemplu fiar Inan Maria iha asuntu fiar be moos, ekspektativa be forte no karidade be sinseru ne’e mak be tenke nafatin impresu iha ita-nia fuan, atu nune’e hamutuk ho Inan Maria, ikus mai it abele simu mós realizasaun promesa Kristu nian ba ema tomak be fiar.

4.      Nai Jezús fó Inan Maria sai inan ba Ninia disípulu sira

Tuir mai, razaun be forte liu tanba sá ita fó omenajen no hadomi Inan Maria nu’udar Inan, mak tanba Nai Jezús hakarak ida ne’e mak akontese. Bainhira molok Jezús mate, Nai Jezús fó inan Maria ba João, disípulu ne’ebé Nia hadomi liu. “Então, Jesus, ao ver ali ao pé a sua mãe e o discípulo que Ele amava, disse à mãe: «Mulher, eis o teu filho! »  Depois, disse ao discípulo: «Eis a tua mãe! » E, desde aquela hora, o discípulo [João] acolheu-a[Maria] como sua” (João 19:26-27). Bainhira hatena katak mensajen ne’e nu’udar liafuan ida hosi lifuan hitu sira seluk molok mate no loos duni katak ida ne’e nu’udar hanorin be importante liu. Igreja Katólika nafatin komprende liafuan ne’e, nu’udar Jezús nia hakarak ne’ebé fó fiar ba Nia Inan ba ita hotu nu’udar Ninia disípulu, ne’ebé tempu ne’ebá reprezenta hosi apóstolu João. Hanesan mós João Baptista temi buat ruma be importante kona-ba Jezús hodi dehan: “haree bá, Maromak nia Bibi Oan [Behold, the Lamb of God] (João 1:29) atu aseita nu’udar lia-loos ba ema tomak fiar nain; tanba ne’e mós Nai Jezús temi asuntu be importante kona-ba Inan Maria, hodi dehan ba Ninia disípulu sira, “ne’e mak ó-nia inan [behold, your mother!] atu nune’e ita ema fiar nain mós bele simu nia nu’udar lia-loos. Loos duni, Inan Maria mak ita-nia inan, tanba Nai Jezús haraik ba ita fiar nain, atu ita hadomi, ita respeita, no ita imita tuir. Tanba hodi simu nia nu’udar inan, ita bele aprende atu tuir ninia ezemplu fiar to’o ikus; atu ita mós bele tama iha Nai nia reinu no hetan koroa moris rohan laek nian.

5.      Hanorin sira Aman Igreja nian kona-ba Maria nu’udar Igreja nia Inan

1. Origen (244)

Maria nia Oan Mane só Jezús mesak; no bainhira Jezús dehan ba Nia Inan, ‘Haree ó-nia oan,” hanesan nia hateten, “haree bá ema ne’e mak Jezús rasik, ne’ebé ita hamoris liuhosi ita-nia knotak, tanba ema ida-idak be hetan baptizmu, moris la’ós ona ho nia-an rasik, maibé Kristu moris iha nia. No tanba Kristu moris iha nia, liafuan ba Maria ne’e vigór ba nia ‘haree bá ita-nia oan – Kristu be ungido’. (Origen, Commentary on John, I, 4, 23, PG 14, 32)

2. Santu Efrem hosi Siria (306-373)

“O-nia moris be Divina, O Nai, hamoris kriasaun hotu; ema fiar nain hamoris filafali husi nia (Maria), ne’ebé hamoris Ita-Boot. Ema hamoris Ita-Boot iha isin; Ita-Boot hamoris ema iha espíritu…” (St. Ephrem, Hymn 3 on the Birth of the Lord, v.5., ed. Lamy, II, pp 464 f).

3. Santu Agustinho (416)

Maria mak Inan lo-loos hosi membru sira Kristu nian, ne’e mak ita hotu. Tanba husi ninia obra karidade, ema fiar nain sira hetan moris filafali iha Igreja, [ne’e mak] ema fiar nain sira be nu’udar isin-lolon tomak hosi Ulun ida, ne’ebé hamoris husi Nia bainhira Nia inkarna sai ema. (St. Augustine, De sancta virginitate, 6. PL 40, 399)

4. Papa Pio X (1903-1914)

Tebes katak Maria ne’e Jezús nia Inan? Tanba ne’e, nia mak ita-nia inan mós… Maria be ko’us Salvadór iha nia knotak, bele dehan mós katak ko’us mós sira be moris iha Salvadór be moris. Tanba ne’e, ita hotu … moris ona liuhosi Maria nia knotak nu’udar isin-lolon be uniaun ho nia Ulun. Tanba ne’e, iha sentidu espirituál no místiku, ita hanaran Maria nia oan sira, no nia nu’udar ita hotu nia inan. (Paus Pius X, Ad diem illum Laetissimum)

6.      Martin Luther mós hanorin kona-ba Maria mak Igreja nia Inan

Martin Luther fundadór Igreja Protestante mós hanorin katak Inan Maria mak Inan Igreja:

Inan Maria mak Jezús nia Inan no ita hotu nia Inan. Sekuandu Kristu ne’e ita-nian, ita tenke hela iha ne’ebé Nia hela; no buat hotu be Ninian loos duni sai ita-nian mós, no tanba ne’e Ninia Inan mós sai ita-nia Inan. (Luther Works, (Weimar edition), 29:655:26-656:7)

“Ita hotu nu’udar Maria nia oan sira” (Luther Works, (Weimar edition), 11:224:8).

7.      Reflesaun: Inan Maria sai ona inan ba ó no ha’u?

Saida de’it mak hato’o iha leten la-sai proveitu ba ita, sekuandu ita la-simu nia nu’udar Nai nia hakarak ba ita. Nai Jezús fó ona buat hotu ba ita: Ninia domin, Ninia moris divina, no Ninia inan rasik. Agora, konforme ita, saida mak sai ita-nia resposta. Tebes katak ita hatudu ona atetude hanesan Apótolu João be simu Inan Maria nu’udar ita-nia inan mós? Sekuandu hatudu ona, to’o ona iha ne’ebé ita imita ezemplu fiar Inan Maria nian? Dala-ruma ita presiza luta kontinua atu responde pergunta segundu ne’e. Tanba loos duni, katak iha moris naruk ne’e ita presiza luta atu nafatin obedese no fiel ba Nai. Maibé sei ajuda liu kuandu ita la’o hamutuk ho Inan Maria, ita sei hetan forsa to’o ita bele haree Kristu iha Nia glória be rohan-laek iha lalehan. Espera katak iha tempu ne’ebá, ita bele haree Nai Jezús, no hateten, “ha’u hadomi Ó, Nai, no hodi Ita-Boot nia hakarak, ha’u mós hadomi ona Ita-Boot nia Inan ne’ebé Ita-Boot fó mai ha’u.”

Inan Maria, Kristu nia Inan no ami fiar nain hotu nia Inan, harohan mai ami, agora no bainhira ami atu mate. Amen.

Referénsia

Willis, J. R. (2002). The Teachings of the Church Fathers (Ed.) Ignatius Press: San Francisco.